Ҳайит муносабати билан ҳар йилги анъанага содиқ қолган ҳолда Бобур онасини олиб тоғасиникига жўнади. Онасининг ота уйи ҳисобланмиш тоғасининг уйида ҳар йили ҳайит байрами нишонланади. Қўй сўйилади, опа-сингиллар-у ака-укалар бир жойга жам бўлишади. Бу сафар Бобур ҳар доимгидан ҳам эртароқ келган экан. Ҳали улар гўштини ейиши керак бўлган қўй сўйилмаган ҳам.
Бобур учун бу ишлар зерикарли. Унга қолса ҳаммани жўнатвориб уйда ётишни маъқул
кўрарди. Лекин, наилож, бир йилда 2-3 марта онаси билан компромиссга боришга
мажбур. Ҳар қалай бу аёл уни туққан. Унинг етарлича ҳаққи бор бунга. Бобур шу
нарсаларни ўйлаб тоғасининг ҳовлисида айланиб юрибди. Қариндошлари билан соҳта мулозаматда
кўришган бўлдида, кенг ҳовлини айлана бошлади. Бойланган кучукнинг арқони
қаергача етишини ҳисоблаб кўрди, товуқларни нечталигини санади, молларни кўздан
кечирди, тоғасини невараларини турқиларига қараб қайси бири қайси тоғаваччасини
боласи эканлигини аниқлашга уринди. Хуллас Бобур зерикди.
Аввалги ҳайитлар қизиқроқ бўларди. Тоғаси унга ҳайитлик деб пул
берарди. Тоғасини болалари билан ўйнаб бир жойларга дайдиб келишарди. Уришарди,
кулишарди, музқаймоқ еб келишарди, умуман олганда вақтни мароқли ўтказарди.
Ҳозир эса тоғаси унга ҳайитлик бермай қўйган, бу улғайишни бадали бўлса керак ҳойнахой. Тоғаваччалари ҳам энди кап-катта одамлар, улар билан қувлашмачоқ
ўйнашга энди озгина кечроқ бўлса керак. Музқаймоқни ҳам диетологи қатиян
тақиқлаган. Хуллас, ҳозирги ҳайитлар аввалгидек эмас.
Шу нарсаларни ўйлаб қурбонлик учун сўйилишга олиб келган қўйнинг ёнига келиб
қолди. Унга зимдан тикилди. Тўғрисидаги тўнкани устига ўтирди. Болалардан бири
ейилган тарвуз пўчоқларини қўйни олдига келиб унинг охурига ташлаб кетди.
Тарвуз пўчоқларисиз ҳам бу охурда кўп нарсалар бор эди. Ям-яшил майсалар, қамиш,
сув солинган эски тоғора, озгина беда. Энди уларнинг ёнига таги қошиқда
қирилмаган тарвуз пўчоғи ҳам қўшилди. Қўй бу нарсаларни шошилиб ер эди. Ҳудди
барчасини емаса, уларни қайта олиб кетиб қолишадигандек.
Бобур унга қараб ҳаёл сура бошлади. Унга раҳми кела бошлади. У ўйларди: эҳ
бечора қўй. Ярим соатдан кейин сени бўйнингга пичоқ тортишларини, 45 дақиқадан
кейин терингни шилиб олишларини, 3 соатдан сўнг қовурғаларингни чеккасида қолиб
кетган этларингни тиши билан ҳузурланиб кимдир сўришини билганингда, балки
бунчалик ҳовлиқиб овқат эмасмидинг. Буларнинг барчасини билганингда, ейишдан
тўхтаб ўтган умрингни бир тарозига солиб кўрармидинг? Қилган яхши амалларингу,
ёвуз ишларинг, қилган инцестларингу, бефаросатча ҳовлини ўртасига аҳлатингни
тўкиб кетганларингни ўйлаб хижолат бўлармидинг? Албатта бу нарсаларни сен
ўйламайсан. Ўйлаш ҳусусиятинг бўганида қўй бўлиб юрмасдинг бу ерда. Агар танлаш
ҳуқуқи ўзингга берилганида ҳеч бўлмаганда бошқа жонзот бўлиб туғилишни
танлашинг керак эди. Масалан чўчқа. Уни мусулмонлар ейишмайди. Йўқ бўлмас экан,
уни руслар боқади ва албатта ейди. У ҳам қўйни сал бошқачароқ варианти. Яхшиси
ит бўлиб туғилишинг керак эди. Агар Ўзбекистонда ит бўлиб туғилганингда катта
эҳтимол билан сени ейишмаган бўлишарди. Лекин, қишлоқ жойда туғилсанг, сени ҳеч
ким боқиб олмаслиги ҳам мумкин. Катта бўлиш эҳтимолинг пасайиб кетади. Йўқ,
кучук ҳам бўлмас экан. Яхшиси одам бўлиб туғилиш керак. Энг зўри шу.
Қўй бирдан оғзидаги нарсаларни ғажишдан тўхтади. Бошини тепага кўтарди ва
Бобурга қаради. Унинг қарашлари энди бобурда раҳм ҳисларини уйғотмаётган эди.
Қўйнинг нигоҳида ўзига хос кибр аломатлари бор эди. Нимадир унга ёқмади
шекилли деб ўйлади Бобур. Қўй овозини борича бир маъраб олдида, бўйнини икки ёнга
қирсиллатиб, тилга кирди.
- Одам бўлиб туғилиш? Сен менга одам бўлиб туғилишни маслаҳат беряпсанми? Сенингча бу дунёдаги энг бахтли жонзот одамзотми?
Бобур нимагадир қўйни тилга кирганидан таажжубга тушмади. У бу ҳолатга рўй бериши мумкин бўлган ҳодисадек, қарар эди. Ҳойнаҳой Дисней мультфильмларининг эффекти бўлса керак бу.
- - Мен бу фикрга қўшилмайман, Бобурбой, - қўй Бобурнинг
исмига бой қўшимчасини қўшди ва уни ўта кинояли тарзда - чўзиброқ талаффуз қилди. Одатда
ишхонасидаги бошлиғи, мажлис пайтида уни койимоқчи бўлганида исмини мана шундай
талаффуз қиларди.
-
Албатта. Биринчидан, сенлар кеча одамга
айлангансанлар. Унгача маймун эдиларинг ва қўйларни бефаросатликда айблашга
умуман ҳаққиларинг йўқ.
-
Биз маймундан тарқамаганмиз. Шунчаки, маймун ва
одамзотнинг аждоди битта генга бориб тақалади. Минглаб йиллар аввал ота-боболаримиздан
бири одамзот бўлишни танлаган, иккинчиси маймун бўлишга қарор қилган. Шундай
экан, биз маймунни авлоди эмасмиз, жа борса амакиваччадирмиз.
-
Майли, истаганингча талқин қил буни. Нарсаларни ўз
номи билан аташ сен одамзотнинг энг катта қўрқувларингдан бири. Бўпти, шундай
ҳам дейлик, менку ҳозир ўлдириларман. Гўштимни ерсизлар, Ҳудоларингга мен учун
раҳмат айтиб дуо қиларсизлар, буларнинг менга аҳамияти йўқ. Бўйнимга пичоқ
тортилади ва бир дақиқага бормай жоним чиқади. Уч йил умр кўриб кетарман бу
дунёдан, менга етарли бу. Лекин сенларчи? Узоққа бормайлик, тоғангни ўғли
Анварни мендан бахтлироқ деб ўйлайсанми? Умр бўйи отасини қўлида катта бўлди.
Ҳалигача ота касбини давом эттираяпти. Отасини чизган чизиғидан чиқмайди, ҳатто
хотинини уйига жўнатмоқчи бўлса ҳам отасидан руҳсат сўрайди. Ҳаётдан оладиган
лаззати нима? Ўзи туғдирган фарзандлари ҳам ундан кўра кўпроқ тоғангни яхши
кўради. Ҳафтада икки марта легальный секс, кунига бир ҳалта нос, ҳар-ҳар замон
байрамларда озгина ароқ ичар, кечқурун озгина ўзбекча теленовелла билан Путинни
пропагандасини кўрар. Телеграмда келадиган бачкана тўртта видеони кўриб ҳоҳолаб
кулиб қўяр, бўлди. Қолган пайти умри иш билан ўтиб кетади. Хотинини ғиншишига
ва ота-онасини инжиқлигига бош эгиб яшайди. Топган пули рўзғордан ортмайди.
Шароитини қанақалигини мендан яхши биласан ўзинг, энди сен менга айт, тоғангни
ўғли Анвар ростданам мендан бахтлироқми? Мен ҳозир кетаман, шу билан йўқман,
эсланмайман ҳам, менга аза ҳам тутишмайди, бошқа қўйлар кўриши учун болаларим
ўзини мажбурлаб йиғлаб ҳам ўтиришмайди. Мен йўқман, бўлди. Лекин Анвар ҳали кўп
сиқилади. Анвар ҳали жуда кўп мана шу ва бундан бадтарроқ йўсинда яшашга
мажбур. Болалари катта бўлиб дамни оламан деган пайтида болаларни катта
бўлишини плюсидан кўра кўпроқ минуслари борлигини англаб етади. Болалари Анвар
эмас, хотинига кўпроқ тортган, улар отасини бошига кўтариб юрмайди Анвардек.
Тоғанг Анварга қилаётган муомаласини кўриб ўсаётган болалардан нимадир кутмасин
Анвар, айтиб қўй бу гапларимни.
Бобур ўйга толди. Бир томондан бу қўйни гапларида жон бор эди. Дунёқараши кучли қўй экан. Нима бало Достоевскийни китобини еб юборганмикан-а? Лекин, у барибир ақлига сиғдира олмас эди, қўйни ёки умуман бошқа жонзотни инсондан бахтли бўлишига. Бу кўпроқ ишончсизлик эмас, умидворликка ўхшаш ҳис эди.
- Битта Анварни мисол келтирдинг. Масалан мен. Ундан анча бахтлироқман, ишларим жойида, эрким ўз қўлимда, истаган пайтим истаган ишимни қилишим мумкин. Менга нима дея оласан.
Қўй сўзини бошлашдан аввал мийиғида кинояли тарзда кулиб қўйди. Ҳа, дўстлар, қўй ҳам мийиғида кула олар экан. (Тўртинчи деворни бузилиши эди бу)
- Ҳозир гўштимни еб бўлганингдан кейин онанг билан уйингга кетасан. Уйингда онангни айтганини қилиб, яхши ўғил бўлишга мажбурсан. Аслида қизиқиш ва қадриятларинг умуман ўзгача бўлгани билан, сен шу зайлда яшашга мажбурсан. Менталитетинг шунга мажбур қилади. Бундан ташқари хотининг учун ҳам яхши эр бўлишинг керак. Уйланганингча эр деганда умуман бошқа нарсаларни тушунганинг сени бундан қутқара олмайди, ҳудди қонунни билмаслик сени жавобгарликдан соқит қила олмаганидек гап бу.
Товба деб ҳайрон қоларди Бобур. Бу Достоевскийни китобини еганми десам, Қонституцияни ҳам хазм қилиб юборганга ўхшайди. Энди Бобурни кўп нарса ҳайрон қолдира олмаслиги аниқ. Унга айни дамда битта нарса қизиқ, Конституцияни эски таҳририни еганмикан ёки янгисини?
Қўй шу
гапларни айтдию, ҳоҳолаб кула бошлади. Унинг кулиши шу даражада ҳуник ва
бачкана эдики, уни эшитган одамда кринж ҳисси уйғонарди. Бобурнинг энсаси қота бошлади. Қўй кулишдан тўхтаб, сўзида давом этди.
- Қотир, қотир энсангни. Сени энсанг фақатгина қўйлар, хотининг ва сендан ижтимоий табақаси пастроқ бўлган одамлар қаршисида қотади. Бошлиғингга, онангга ёки бўлмасам умуман бирорта яшил формали одамга қотира оласанми энсангни? Албатта йўқ.
Қўй бошини силкиллатиб, секин Бобурга қаради. Бу қараш замирида “бопладимми, бирорта гапинг борми?” деган маъно зохир эди. Бобурнинг эса тили айланмай қолган эди. Асаби бузилиб сигарет чеккиси келди, лекин сигаретсиз келгани ва тоғасини уйида эканлиги уни бундан қайтариб турарди. Акс-ҳолда қўйдан сигарет сўрашга ҳам тайёр ҳолатда эди.
Бобур қўй билан ортиқ суҳбатлашгиси келмай қолди. Муҳокамани тугатишни истади. Тугатиш учун эса яхши битта зарба керак деб ўйлади. Лекин, рақиб анойи эмас, ундан анча ақлли қўй.
- Аслида энг олий баҳо ҳозир рўй беради. Инсонлар сизлардан бахтлироқ, сизлар инсонлар учун хизмат қиласизлар, ҳозир сени сўямиз ва мазза қилиб кўштингни еймиз.
Қўйни энсаси қотди бу гапга. У Бобурдан савиялироқ жавоб кутган эди. Кўриниб турибдики, Бобур у ўйлаган даражада эмас. Вазн тоифалар бошқа-бошқа. Қўй ҳам муҳокамага якун ясашга қарор қилди ва энсаси қотганини билдириш учун “бляяяя” деб чуқур овоз чиқарди.
Бобур унинг товушини унчалик ҳам англай олмади, қўй “бляяяя” деяптими ёки “баааа”?
Сўкиниб бўлган қўй, бобурга қаради ва: “зайбал, чақир қассобни”, - деди.
